Fort Bakkerskil

Fort Bakkerskil, verborgen in het polderlandschap van het Land van Altena, is een gaaf bewaard gebleven voorbeeld van de gestandaardiseerde fortenbouw uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De geschiedenis van dit fort is er niet een van veldslagen of adellijke intriges, maar van zorgvuldig geplande militaire strategie en watermanagement. Van een cruciaal onderdeel in de landsverdediging tot een overbodig geworden militair object en tegenwoordig een oase van rust voor natuur en recreatie, weerspiegelt Fort Bakkerskil de ingenieurskunst en de strategische doctrine van de 19e-eeuwse Nederlandse defensie.

De oorsprong van het fort ligt in de grootschalige modernisering van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de tweede helft van de 19e eeuw. Het werd gebouwd tussen 1878 en 1880 met een zeer specifieke en vitale taak: de verdediging van het acces gevormd door de Bakkerskil, een oude kreek, en de bijbehorende dijk en inundatiesluis. Deze sluis was essentieel voor het gecontroleerd onder water zetten (inunderen) van de polders ten zuiden van de Merwede. Het fort moest voorkomen dat een vijand via deze droge route de waterlinie kon doorbreken of de cruciale sluis kon saboteren. Het was een typisch sperfort, ontworpen om een zwakke schakel in het verdedigingssysteem hermetisch af te sluiten.

De architectuur van Fort Bakkerskil is een schoolvoorbeeld van de zogenaamde A-klasse forten, een gestandaardiseerd ontwerp dat op meerdere plekken in de Waterlinie werd toegepast. Het is een polygonaal (veelhoekig) aarden fort, omgeven door een brede gracht. Centraal in het fort ligt een langgerekte, bomvrije kazerne van baksteen, die werd afgedekt met een metersdikke laag aarde om weerstand te bieden tegen artillerievuur. Deze kazerne bevatte de verblijven voor een garnizoen van ongeveer 300 man, magazijnen en de ziekenboeg. Aan de voorzijde (de ‘keel’ van het fort) bevindt zich een verdedigbaar wachthuis. Het geheel was ontworpen voor zelfstandige, langdurige verdediging.

De militaire loopbaan van het fort was kort en zonder gevechtshandelingen. De snelle ontwikkeling van de brisantgranaat rond 1885, met zijn immense explosieve kracht, maakte de bakstenen en aarden forten vrijwel direct verouderd. Hoewel Fort Bakkerskil nog werd gemoderniseerd met betonnen groepsschuilplaatsen aan het begin van de 20e eeuw, kon het geen stand meer houden tegen moderne artillerie. Tijdens de mobilisaties van de Eerste Wereldoorlog en de meidagen van 1940 was het fort bemand, maar het speelde geen actieve rol in de strijd. Na de Tweede Wereldoorlog verloor het zijn defensieve functie definitief.

Na zijn militaire diensttijd werd het fort overgedragen aan wisselende eigenaren en raakte het in verval. De redding kwam toen het in de jaren negentig werd aangekocht door Het Brabants Landschap. In de decennia daarna is het fort zorgvuldig gerestaureerd en herbestemd, met respect voor zowel de cultuurhistorische waarde als de natuur. Tegenwoordig is Fort Bakkerskil een rijksmonument en onderdeel van het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Het fort is nu een natuurgebied dat een belangrijke overwinteringsplaats vormt voor vleermuizen. Het is beperkt toegankelijk en fungeert als een stil monument dat het verhaal vertelt van de Nederlandse verdedigingsstrategie.

Het wetenschappelijk belang van Fort Bakkerskil is aanzienlijk. Het is een van de meest complete en minst verstoorde voorbeelden van een standaard A-klasse fort uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Voor militair-historici en architectuurhistorici biedt het een perfecte casestudy van de Nederlandse vestingbouw in de late 19e eeuw, vlak voor de overgang naar volledig betonnen constructies. De directe relatie tussen het fort, de sluis en het acces maakt het een onmisbare bron voor de studie naar de gedetailleerde werking van de strategie van defensieve inundatie, een uniek aspect van de Nederlandse geschiedenis.

WIKI