Castellum Meinerswijk (Arnhem)

Castellum Meinerswijk in Arnhem is geen middeleeuws kasteel, maar de archeologische vindplaats van een van de grootste en belangrijkste Romeinse forten (castella) aan de Neder-Germaanse Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. De geschiedenis van dit militaire complex, strategisch gelegen in een bocht van de Rijn, overspant bijna vier eeuwen en is cruciaal voor het begrip van de Romeinse aanwezigheid in Nederland. Van een vroege houten legerpost tot een machtige stenen vesting en uiteindelijk een door de rivier bedolven ruïne, vertelt Meinerswijk het verhaal van de Romeinse grensverdediging en de interactie met de Germaanse wereld.

De oorsprong van het castellum ligt in de vroege eerste eeuw na Christus, waarschijnlijk tussen 10 en 20 na Chr., toen het Romeinse leger hier een houten fort bouwde. De locatie was van uitzonderlijk strategisch belang: het bood controle over de Rijn en de splitsing met de (vermoedelijke) Drususgracht. Het fort was een essentieel onderdeel van de Limes Germanicus en diende als basis voor Romeinse legioenen, als bescherming tegen invallen van Germaanse stammen en als logistiek knooppunt. Hoewel de Latijnse naam niet met zekerheid is vastgesteld, wordt aangenomen dat dit het Castra Herculis (Fort van Hercules) was, dat op oude kaarten in deze regio wordt vermeld.

Tijdens de Bataafse Opstand in 69 na Chr. werd het oorspronkelijke houten fort verwoest. Kort daarna, rond 70 na Chr., herbouwden de Romeinen het op dezelfde plek, maar ditmaal grotendeels in steen. Het nieuwe castellum was aanzienlijk groter en sterker, met stenen muren, poorten, wachttorens en binnenin de standaardindeling van een Romeins fort: een commandantswoning (praetorium), barakken voor de soldaten, werkplaatsen en graanpakhuizen (horrea). Eeuwenlang fungeerde het als een cruciale militaire basis, bemand door honderden soldaten van verschillende hulptroepen (auxilia), die de grens bewaakten en de vrede in de regio handhaafden.

Vanaf de 3e eeuw nam de druk op de Rijngrens door invallen van Germaanse stammen sterk toe, wat leidde tot een periode van verval voor het Romeinse Rijk. Het castellum in Meinerswijk werd waarschijnlijk nog versterkt als onderdeel van de laat-Romeinse grensverdediging, maar werd uiteindelijk, vermoedelijk rond het jaar 400, definitief verlaten toen de Romeinse legers zich terugtrokken uit het gebied. Na het vertrek van de Romeinen raakte het fort in verval, werden de stenen hergebruikt voor andere bouwwerken en verdwenen de restanten langzaam onder een dikke laag rivierklei.

Eeuwenlang was de precieze locatie van het fort onbekend, totdat in de 20e eeuw, met name door grootschalige archeologische opgravingen vanaf 1979, de overblijfselen werden herontdekt. De contouren van het fort, de grachten en zelfs delen van de gebouwen werden blootgelegd. Tegenwoordig is Castellum Meinerswijk een archeologisch rijksmonument en onderdeel van het UNESCO Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes. Hoewel de resten ondergronds bewaard blijven ter bescherming, is de locatie in het huidige natuur- en recreatiegebied Meinerswijk een tastbare herinnering aan de Romeinse geschiedenis van Arnhem.

Het wetenschappelijk belang van Castellum Meinerswijk is immens. De opgravingen hebben een schat aan informatie opgeleverd over de opbouw en organisatie van de Romeinse Limes, de ontwikkeling van Romeinse fortificaties en het dagelijks leven van de soldaten aan de grens. Vondsten zoals aardewerk, munten, wapens, en persoonlijke bezittingen geven een gedetailleerd beeld van de materiële cultuur en de handelscontacten in de regio. Het castellum is daarmee een cruciale bron voor de studie van de Romeinse militaire geschiedenis en de complexe relatie tussen het Romeinse Rijk en de Germaanse stammen in Nederland.

WIKI