Van Middeleeuws Leengoed tot Wetenschappelijk Erfgoed

Kasteel Oud-Poelgeest, idyllisch gelegen aan de oevers van de Oegstgeesterkanaal in Oegstgeest (Zuid-Holland), is een complex met een rijke en veelzijdige geschiedenis die teruggaat tot de 14e eeuw. Van middeleeuwse woontoren tot buitenplaats van geleerden en tegenwoordig een populair conferentieoord, weerspiegelt Oud-Poelgeest de maatschappelijke en culturele ontwikkelingen van de Leidse regio.

Vroege Oorsprong en de Heren van Poelgeest (14e-16e eeuw) De geschiedenis van Kasteel Oud-Poelgeest is nauw verbonden met de familie Van Poelgeest, een invloedrijk adellijk geslacht dat in de middeleeuwen een belangrijke rol speelde in de regio Rijnland. De oudste vermeldingen van een versterkt huis op deze locatie dateren uit de eerste helft van de 14e eeuw. De naam “Poelgeest” verwijst waarschijnlijk naar de ligging in een waterrijk (“poel”) gebied.

Aanvankelijk was Oud-Poelgeest een bescheiden, versterkte woontoren of ‘ridderhofstede’, zoals veel van dergelijke edelmanswoningen in Holland werden genoemd. Het diende als woonplaats van de heren van Poelgeest, die het kasteel in leen hielden van de graven van Holland. Het was het centrum van hun heerlijkheid en een militair steunpunt in tijden van feodale conflicten. De architectuur was functioneel, met dikke muren en verdedigende elementen passend bij de tijd.

Transformaties en de Gouden Eeuw (17e-18e eeuw): Herman Boerhaave In de 16e en 17e eeuw onderging Kasteel Oud-Poelgeest aanzienlijke veranderingen. De Tachtigjarige Oorlog bracht schade toe aan veel kastelen in Holland, maar Oud-Poelgeest werd na elke tegenslag weer opgebouwd en aangepast aan de veranderende woonwensen van de adel en de rijke patriciërsfamilies die het kasteel bewoonden. De militaire functie nam geleidelijk af, en de nadruk kwam meer te liggen op comfort en representatie.

De meest beroemde bewoner van Kasteel Oud-Poelgeest was ongetwijfeld Herman Boerhaave (1668-1738), de wereldberoemde Leidse arts, botanicus en chemicus. Boerhaave kocht het kasteel in 1716 en vestigde er zijn buitenplaats. Hij legde een prachtige botanische tuin aan (een hortus botanicus) met exotische planten en kruiden, die diende als proeftuin voor zijn wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Onder Boerhaave werd Oud-Poelgeest een internationaal centrum van wetenschap en ontving hij vele beroemde wetenschappers en geleerden uit heel Europa. Zijn invloed is nog steeds zichtbaar in de structuren van het kasteel en het park.

Verval, Restauratie en Huidige Functie (19e-21e eeuw) Na de dood van Boerhaave bleef het kasteel nog enige tijd in bezit van zijn familie, maar later kwam het in handen van andere eigenaren. In de 19e eeuw raakte het kasteel enigszins in verval. De aanleg van de spoorlijn en andere infrastructurele werken in de omgeving veranderden het landschap.

In de 20e eeuw onderging Kasteel Oud-Poelgeest verschillende functiewijzigingen en restauraties. Het diende onder andere als internaat en werd uiteindelijk, mede dankzij de inzet van de Stichting Kasteel Oud-Poelgeest (opgericht in 1969), gered van verdere verwaarlozing. Grote restauraties hebben het kasteel in zijn huidige staat hersteld, met behoud van de historische elementen.

Tegenwoordig is Kasteel Oud-Poelgeest een rijksmonument en fungeert het als een gerenommeerd hotel, conferentieoord en evenementenlocatie. De historische zalen, het koetshuis en het omliggende park, dat nog altijd sporen draagt van Boerhaave’s invloed, maken het een geliefde plek.

Wetenschappelijk Belang Kasteel Oud-Poelgeest is van groot wetenschappelijk belang. Archeologisch onderzoek heeft inzicht gegeven in de middeleeuwse fundamenten en bouwfasen. Bouwhistorisch onderzoek heeft de transformaties door de eeuwen heen gedocumenteerd. De relatie met Herman Boerhaave maakt het kasteel tot een uniek erfgoed van de wetenschapsgeschiedenis in Nederland. De nog deels bestaande botanische aanleg, al dan niet in originele vorm, biedt inzicht in 18e-eeuwse botanische praktijken. Het kasteel symboliseert de connectie tussen adel, wetenschap en de ontwikkeling van het landschap in de Leidse regio.

WIKI