Kasteel van Wijchen

Kasteel Wijchen, prominent gelegen in het centrum van de gelijknamige Gelderse plaats, is een uniek monument dat de overgang van een middeleeuwse burcht naar een elegant Renaissanceslot op uitzonderlijke wijze illustreert. De geschiedenis van dit kasteel is nauw verbonden met het Huis van Oranje-Nassau en is een verhaal van adellijke ambitie, catastrofale brand en een succesvolle publieke herbestemming. Van een robuust verdedigingswerk tot een statig lusthof en tegenwoordig een multifunctioneel gemeentehuis en museum, weerspiegelt Kasteel Wijchen de architectonische en maatschappelijke ontwikkelingen in het Land van Maas en Waal.

De oorsprong van het kasteel ligt in de 14e eeuw, toen op deze locatie door de heren van Galen een versterkt huis werd gebouwd. De eerste vermelding van een burcht dateert uit 1392. Dit oorspronkelijke kasteel was een typisch middeleeuws bolwerk: een robuuste, vierkante waterburcht met een binnenplaats, ontworpen voor verdediging. Het was het bestuurlijke en militaire centrum van de heerlijkheid Wijchen, strategisch gelegen in het rivierengebied. Eeuwenlang fungeerde het als de residentie van de heren van Wijchen, die het kasteel en de bijbehorende rechten in leen hielden van de hertog van Gelre.

De meest ingrijpende en bepalende transformatie in de geschiedenis van het kasteel vond plaats in de vroege 17e eeuw. In 1609 kocht Emilia van Nassau, een dochter van Willem van Oranje, de heerlijkheid Wijchen samen met haar echtgenoot, Don Emanuel van Portugal. Zij lieten de verouderde middeleeuwse burcht tussen 1609 en 1629 volledig verbouwen tot een representatief en luxueus kasteel in de stijl van de Nederlandse Renaissance. De defensieve functie maakte plaats voor een nadruk op status, comfort en symmetrie. Het resultaat was een elegant, U-vormig slot dat de vorstelijke afkomst en de hoge sociale positie van zijn bewoners weerspiegelde. Dit ontwerp, met zijn kenmerkende trapgevels en harmonieuze verhoudingen, vormt nog steeds de basis van het huidige kasteel.

Na het vertrek van Emilia en Emanuel kwam het kasteel in handen van verschillende adellijke families, maar in de 19e eeuw raakte het in verval. Een absolute catastrofe vond plaats in de nacht van 28 op 29 december 1906, toen een verwoestende brand het kasteel vrijwel volledig in de as legde. Alleen de zwartgeblakerde buitenmuren stonden nog overeind. De redding kwam van jonkvrouwe Jacoba van der Borch van Verwolde, die de ruïne aankocht en besloot het kasteel te laten herbouwen. Tussen 1907 en 1909 liet zij het complex in de oorspronkelijke 17e-eeuwse stijl restaureren en reconstrueren onder leiding van de architect F.A. Ludewig, waarbij oude elementen werden gecombineerd met moderne technieken.

In 1932 verkocht de jonkvrouwe het kasteel aan de gemeente Wijchen, die het in gebruik nam als gemeentehuis. Deze publieke functie heeft ervoor gezorgd dat het kasteel uitstekend is onderhouden en een centrale rol in de gemeenschap is blijven spelen. Tegenwoordig is Kasteel Wijchen een rijksmonument en herbergt het naast de raadszaal en trouwzaal van de gemeente ook Museum Kasteel Wijchen. Het is daarmee een uniek voorbeeld van een kasteel dat zijn historische grandeur combineert met een levendige en toegankelijke publieke functie.

Het wetenschappelijk belang van Kasteel Wijchen is aanzienlijk. Het is een van de belangrijkste en vroegste voorbeelden van de Nederlandse Renaissance-architectuur in Gelderland, waarbij de invloed van de hofcultuur van het Huis van Oranje duidelijk zichtbaar is. De verbouwing door Emilia van Nassau is een schoolvoorbeeld van de transitie van een defensieve burcht naar een adellijk lusthof. Daarnaast is de reconstructie na de brand van 1906 een belangrijke casestudy voor de geschiedenis van de monumentenzorg en restauratiepraktijken in het begin van de 20e eeuw.

WIKI