Traiectum (Utrecht)

Traiectum, waarvan de resten zich diep onder het huidige Domplein in het hart van Utrecht bevinden, was een van de meest strategisch gelegen Romeinse forten (castella) aan de Neder-Germaanse Limes. De geschiedenis van deze locatie is geen verhaal van een middeleeuws kasteel, maar van een onafgebroken bewoning die de fundamenten legde voor een van de belangrijkste steden van Nederland. Van een bescheiden houten fort op een rivierkruising tot een stenen vesting en de latere zetel van de bisschop, weerspiegelt de geschiedenis van Traiectum de overgang van de Romeinse oudheid naar de vroege middeleeuwen op unieke wijze.

De oorsprong van het fort ligt in het midden van de 1e eeuw na Christus, rond het jaar 47. Na de campagnes van de Romeinse veldheer Corbulo werd de Rijn definitief de noordgrens van het Rijk. Op deze locatie, een doorwaadbare plaats of oversteek in de rivier, werd een houten fort gebouwd. De naam Traiectum is Latijn voor ‘oversteekplaats’ en verwijst direct naar deze functie. Het fort was een cruciale schakel in de keten van verdedigingswerken die de Limes vormden. Het was strategisch gelegen op een splitsing van de Rijn en diende als basis voor een hulptroepen-eenheid (auxilium) van ongeveer 500 soldaten die de grens en het scheepvaartverkeer moesten bewaken.

Na de verwoesting tijdens de Bataafse Opstand in 69 na Chr. werd het fort herbouwd, ditmaal groter en sterker. Rond het jaar 100 werd de hout-aarde constructie vervangen door een stenen fort met muren, poorten en wachttorens. Binnen de muren bevonden zich de standaard gebouwen: een hoofdkwartier (principia), de commandantswoning (praetorium), barakken en graanpakhuizen (horrea). Rondom het fort ontwikkelde zich een kampdorp (vicus), waar ambachtslieden, handelaren en de families van de soldaten leefden. Eeuwenlang was Traiectum niet alleen een militair bolwerk, maar ook een levendig lokaal centrum waar de Romeinse en inheemse culturen met elkaar in contact kwamen.

De neergang van Traiectum begon in de 3e eeuw, toen de druk van Germaanse invallen op de Rijngrens toenam. Het fort werd meerdere malen verwoest en hersteld, maar de Romeinse grip op de regio verzwakte. Rond het jaar 275 na Chr. werd het fort, net als de meeste andere forten aan de Nederlandse Limes, definitief door het Romeinse leger verlaten. In de eeuwen die volgden, bleef de locatie echter bewoond. De stevige Romeinse fundamenten en muren boden bescherming en vormden de basis voor de vroege middeleeuwse nederzetting. In de 7e eeuw stichtte de Angelsaksische missionaris Willibrord op de resten van het fort zijn kerk, de voorloper van de huidige Domkerk, waarmee de transformatie van een Romeins militair centrum naar een religieus hart definitief werd.

Tegenwoordig is Traiectum een archeologisch rijksmonument en een kernonderdeel van het UNESCO Wereldergoed Neder-Germaanse Limes. Hoewel de resten van het fort onzichtbaar zijn onder het Domplein, is de geschiedenis tastbaar gemaakt door middel van de archeologische belevenis DOMunder en markeringen in de bestrating die de contouren van het castellum aangeven. De ontdekking van de Romeinse resten, met name tijdens de grote opgravingen in de 20e eeuw, was cruciaal voor het begrip van de vroege stadsgeschiedenis van Utrecht.

Het wetenschappelijk belang van Traiectum is uitzonderlijk groot. Het is een van de weinige Limes-forten in Europa waar sprake is van een bewijsbaar onafgebroken bewoning van de Romeinse tijd tot heden. Voor archeologen en historici is het een onvervangbare casestudy naar de transitie van de Romeinse oudheid naar de middeleeuwen (de zogenaamde ‘continuïteitsthese’). De archeologische vondsten bieden een schat aan informatie over de Romeinse militaire organisatie, het dagelijks leven aan de grens en het proces van romanisering, waardoor Traiectum een sleutelsite is voor de vroege geschiedenis van Nederland.

WIKI