Het Poptaslot, oorspronkelijk bekend als Heringastate en gelegen in het Friese dorp Marssum, is een van de best bewaarde adellijke landhuizen (staten) van Nederland. De geschiedenis van dit complex gaat terug tot de late middeleeuwen en biedt een uniek inzicht in het leven van de Friese landadel. Wat het Poptaslot zo uitzonderlijk maakt, is niet alleen zijn architectuur, maar vooral de oprichting van een stichting in de vroege 18e eeuw die tot doel had het landhuis en zijn complete inboedel voor de eeuwigheid te bewaren, waardoor het een zeldzame tijdcapsule is geworden.

De oorsprong van het slot ligt in een zogenaamde stins, een verdedigbare stenen torenwoning die rond 1500 werd gebouwd door de invloedrijke Friese familie Heringa. In de middeleeuwen was Friesland het toneel van heftige conflicten tussen de adellijke partijen van de Schieringers en de Vetkopers, en dergelijke stinzen dienden als toevluchtsoord en machtsbasis voor de lokale hoofdelingen. De Heringastate was in essentie een functioneel en versterkt bouwwerk, strategisch gelegen nabij Leeuwarden, dat zowel de status van zijn bewoners reflecteerde als bescherming bood in onrustige tijden. De dikke muren en de omgrachting zijn nog steeds getuigen van deze oorspronkelijke militaire functie.

In de 17e eeuw, toen de militaire noodzaak afnam, werd de Heringastate getransformeerd van een verdedigingswerk naar een comfortabel en representatief landhuis. De state kwam in 1687 in het bezit van Dr. Henricus Popta, een rijke en invloedrijke advocaat uit Leeuwarden. Hoewel hij het slot kocht als buitenverblijf, zag hij vooral de historische en culturele waarde ervan. Hij liet het interieur verfraaien met kostbare meubels, zilverwerk, porselein en schilderijen, maar voerde geen ingrijpende verbouwingen door die het historische karakter zouden aantasten. Zijn visie was niet gericht op modernisering, maar op het conserveren van de grandeur van een Friese edele state.

De meest cruciale fase in de geschiedenis van het slot begon na de dood van de kinderloze Dr. Popta in 1712. In zijn testament had hij bepaald dat zijn nalatenschap moest worden ondergebracht in een stichting: het Poptagasthuis. Deze stichting had een dubbel doel. Ten eerste moest er een hofje worden gebouwd voor de huisvesting van arme, alleenstaande vrouwen (het gasthuis). Ten tweede moest het slot zelf, met de volledige inboedel, voor altijd onveranderd bewaard blijven en beheerd worden door vier voogden. Deze vooruitziende bepaling, een daad van erfgoedbescherming avant la lettre, heeft ervoor gezorgd dat het Poptaslot aan de tand des tijds en aan moderniseringen is ontsnapt.

Dankzij het testament van Dr. Popta fungeert het Poptaslot vandaag de dag als een museum. Het is een van de weinige plekken in Nederland waar men een adellijk interieur uit de 17e en vroege 18e eeuw in zijn oorspronkelijke context kan ervaren. De stichting Poptagasthuis bestaat nog steeds en de woningen van het hofje worden nog altijd bewoond, waarmee de filantropische wens van de stichter wordt voortgezet. Het slot zelf, een rijksmonument, is opengesteld voor het publiek en biedt een authentieke en ongestoorde blik op het verleden.

Het wetenschappelijk belang van het Poptaslot is immens. Voor (kunst)historici en conservatoren is het een referentiepunt van onschatbare waarde voor de studie van de Nederlandse wooncultuur, materiële geschiedenis en de levenswijze van de landadel in de 17e eeuw. Omdat de collectie en het interieur als eenheid bewaard zijn gebleven, biedt het slot een zeldzaam, samenhangend beeld dat in de meeste andere kastelen en musea door latere aanpassingen verloren is gegaan. Bouwhistorisch onderzoek documenteert de transitie van een Friese stins naar een state, terwijl de archieven van de stichting inzicht geven in drie eeuwen onafgebroken beheer en instandhouding.

WIKI