Kasteel de Haar (Haarzuilens)

Kasteel de Haar in Haarzuilens is het grootste en meest luxueuze kasteel van Nederland, een sprookjesachtig en extravagant monument dat de ultieme droom van een middeleeuws ridderkasteel belichaamt. De geschiedenis van dit complex is echter geen onafgebroken verhaal sinds de middeleeuwen, maar primair het resultaat van een spectaculaire en grootschalige herbouw aan het einde van de 19e eeuw. Van een vervallen familieruïne tot een neogotisch meesterwerk en het toneel van internationale jetset-feesten, weerspiegelt Kasteel de Haar de romantische idealen, de immense rijkdom en de technische innovaties van de belle époque.

De oorsprong van het kasteel ligt in de late middeleeuwen. De eerste vermelding van een versterkt huis op deze locatie, bewoond door het geslacht De Haar, dateert uit 1391. In de 15e eeuw kwam het kasteel door huwelijk in het bezit van de invloedrijke Utrechtse familie Van Zuylen. Zij bouwden het uit tot een aanzienlijke burcht. Het kasteel raakte echter zwaar beschadigd tijdens de Tachtigjarige Oorlog en werd na een brand in de 17e eeuw grotendeels aan zijn lot overgelaten. Tegen het einde van de 19e eeuw was er niet veel meer over dan een schilderachtige, zwaar vervallen ruïne.

De meest cruciale en allesbepalende fase in de geschiedenis van het kasteel begon in 1892. Baron Etienne van Zuylen van Nijevelt van de Haar erfde de ruïne en vatte, mede dankzij het immense fortuin van zijn echtgenote, barones Hélène de Rothschild, het plan op om het voorvaderlijk slot in volle glorie te herbouwen. Hij gaf de opdracht aan de beroemdste architect van Nederland, dr. P.J.H. Cuypers, de bouwmeester van het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. Cuypers’ visie was niet een archeologisch correcte reconstructie, maar de creatie van een geïdealiseerd, neogotisch Gesamtkunstwerk. Hij ontwierp een fantasiekasteel dat voldeed aan de romantische 19e-eeuwse voorstelling van de middeleeuwen, maar tegelijkertijd was uitgerust met de allernieuwste technische snufjes, zoals elektriciteit, centrale verwarming en liften.

De herbouw was een project van ongekende schaal en duurde twintig jaar. Cuypers ontwierp niet alleen het gebouw, maar ook de complete interieurs, het meubilair, het servies en de tuinen. Het project was zo allesomvattend dat zelfs het gehele dorp Haarzuilens, dat te dicht bij het kasteel lag, werd afgebroken en een kilometer verderop in een pseudo-middeleeuwse stijl werd herbouwd. Rond het kasteel werd een groots park in Engelse landschapsstijl aangelegd, waarvoor duizenden volwassen bomen uit de hele provincie werden aangevoerd.

In de 20e eeuw fungeerde het herbouwde kasteel niet als een permanente woning, maar als een extravagant buitenverblijf waar de familie Van Zuylen jaarlijks in september verbleef. Gedurende deze maand was het kasteel het toneel van legendarische feesten en ontvangsten, waar de internationale high society, van de Rothschilds en de Vanderbilts tot beroemdheden als Coco Chanel, Brigitte Bardot en Roger Moore, te gast was. Deze traditie gaf het kasteel een unieke status als een modern paleis in een middeleeuws jasje. In 2000 werd het kasteel met het omliggende landgoed ondergebracht in een stichting om het behoud voor de toekomst te garanderen en het volledig open te stellen voor het publiek.

Het wetenschappelijk belang van Kasteel de Haar is immens. Het is het belangrijkste en meest complete voorbeeld van de neogotiek in Nederland en wordt beschouwd als het magnum opus van P.J.H. Cuypers op het gebied van profane architectuur. Voor architectuur- en kunsthistorici is het een onvervangbare casestudy naar de principes van het Gesamtkunstwerk en het historicisme van de late 19e eeuw. De integratie van hypermoderne technologie in een historiserende schil biedt unieke inzichten in de technische en maatschappelijke ontwikkelingen van die periode. De verplaatsing van het dorp Haarzuilens is bovendien een schoolvoorbeeld van 19e-eeuwse landschapsplanning en sociale engineering.

WIKI