Prehistorie 
Romeinse tijd 
Middeleeuwen 
Nieuwe tijd 
Historische Grens 
Vesting Naarden
Vesting Naarden, gelegen in het Gooi, is een van de meest spectaculaire en best bewaarde voorbeelden van een stervormige vestingstad in Europa. De geschiedenis van deze stad is een dramatisch verhaal van verwoesting, wederopbouw en de ultieme perfectie van de Nederlandse vestingbouwkunde. Van een strategisch gelegen middeleeuws stadje tot een nagenoeg onneembare vesting met een uniek dubbel wallenstelsel en tegenwoordig een idyllisch en levend monument, weerspiegelt Naarden de kern van de Nederlandse militaire strategie en de veranderende visie op erfgoedbehoud.
De geschiedenis van Naarden gaat terug tot de vroege middeleeuwen, toen het als handelsplaats op de grens van het graafschap Holland en het Sticht Utrecht fungeerde. De stad werd in de 14e eeuw ommuurd, maar deze middeleeuwse verdedigingswerken waren niet opgewassen tegen het geweld van de Tachtigjarige Oorlog. Een diep traumatische gebeurtenis in de stadsgeschiedenis was de Naardense Moord van 1572, waarbij Spaanse troepen de stad innamen en de bevolking vrijwel volledig uitmoordden. Deze catastrofe, samen met de strategische ligging als sleutel tot Amsterdam, leidde tot het besluit om Naarden volledig opnieuw op te bouwen als een onneembare vesting.
De meest ingrijpende en bepalende transformatie vond plaats na het Rampjaar 1672. Tussen 1675 en 1685 werd de stad, in opdracht van de Staten van Holland, volledig herbouwd volgens de meest geavanceerde principes van de toenmalige vestingbouw, waarschijnlijk naar een ontwerp van de vestingbouwer Adriaan Dortsman. Het resultaat was een perfect symmetrische stervesting met zes bastions. Wat Naarden absoluut uniek maakt, is de aanleg van een dubbele gordel van wallen en grachten. Dit gelaagde verdedigingssysteem, met zijn ravelijnen en buitenwerken, was ontworpen om een vijand in een complex web van schootsvelden vast te laten lopen en maakte de vesting tot een van de sterkste van Europa.
Gedurende de 18e en 19e eeuw fungeerde Naarden als een cruciaal onderdeel van de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het was de hoeksteen van de oostelijke verdediging van Amsterdam en de provincie Holland. In de 19e eeuw werden de vestingwerken verder gemoderniseerd met de bouw van bomvrije kazernes en remises. Echter, met de opkomst van de moderne artillerie en later de luchtmacht, verloor de vesting in de vroege 20e eeuw haar militaire betekenis. In 1926 werd de vesting officieel opgeheven als defensief werk.
Na de opheffing van de vestingstatus koos men, in tegenstelling tot veel andere steden, voor het behoud van de unieke vestingwerken. Vanaf de jaren zestig van de 20e eeuw vond een grootschalig en kostbaar restauratieprogramma plaats, waarbij de wallen, bastions en historische gebouwen in hun oude glorie werden hersteld. Tegenwoordig is Vesting Naarden een rijksmonument en een levende stad waar gewoond en gewerkt wordt binnen de historische omwalling. Het herbergt onder meer het Nederlands Vestingmuseum, dat is gevestigd in een van de bastions.
Het wetenschappelijk belang van Vesting Naarden is van internationaal niveau. Het is het meest gaaf bewaarde en meest zuivere voorbeeld in Nederland van een 17e-eeuws vestingstelsel, zwaar beïnvloed door de Franse school van vestingbouw. Het unieke dubbele wallen- en grachtenstelsel maakt het een onvervangbaar studieobject voor militair-historici en architecten. Als kernonderdeel van het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies is Naarden een monument van universele waarde en een schoolvoorbeeld van de Nederlandse traditie van defensieve planning en watermanagement.
