Kasteel Dekema State (Jelsum)

Dekema State, gelegen in het Friese dorp Jelsum nabij Leeuwarden, is een van de weinige overgebleven adellijke landhuizen (staten) in Friesland met een geschiedenis die teruggaat tot de late middeleeuwen. Het landgoed is uitzonderlijk omdat het door de eeuwen heen continu bewoond is gebleven en daardoor een gelaagd en authentiek beeld geeft van de ontwikkeling van een Friese state. Van een sobere middeleeuwse woontoren tot een elegant landhuis omringd door historische tuinen, weerspiegelt Dekema State de veranderende levenswijze en wooncultuur van de Friese elite.

De oorsprong van de state ligt in een verdedigbare woontoren, een zogenaamde stins, die waarschijnlijk al in de 14e eeuw op deze plek stond. Deze vroege stenen huizen werden gebouwd door invloedrijke Friese families die als lokale hoofdelingen (haadlingen) fungeerden en dienden zowel als statussymbool als toevluchtsoord. De eerste bekende families die de state bewoonden, waren de Camstra’s en later de Dekema’s, naar wie het huis nu vernoemd is. In de roerige periode van de strijd tussen de Schieringers en Vetkopers was een versterkt huis met een gracht essentieel voor de veiligheid. De oudste delen van het huidige gebouw, met hun dikke muren, zijn nog steeds een stille getuige van deze defensieve oorsprong.

Vanaf de 16e eeuw, toen een meer gecentraliseerd gezag voor rust en stabiliteit zorgde, verloor de state haar militaire functie en werd ze geleidelijk omgevormd tot een comfortabeler landhuis. Opeenvolgende adellijke families, waaronder de Van Burmania’s en de Van Wageningens, hebben de state verbouwd en uitgebreid om te voldoen aan de veranderende eisen van comfort en representatie. Verdedigingselementen maakten plaats voor grotere ramen, sierlijke interieurs en de aanleg van formele tuinen. Elke generatie voegde een eigen laag toe aan de architectuur en het interieur, waardoor Dekema State een levend document werd van de smaak en levensstijl van de Friese landadel door de eeuwen heen.

De uitzonderlijk goede staat van Dekema State is grotendeels te danken aan de laatste particuliere bewoners, de familie Van Wageningen, die het landgoed generaties lang met zorg heeft beheerd. Na het overlijden van de laatste bewoner in 1996 werd de state ondergebracht in een stichting, de Stichting Dekema State. Hiermee werd voorkomen dat het huis met zijn unieke inboedel en omliggende landerijen versnipperd zou raken. Het doel van de stichting was om dit belangrijke culturele erfgoed te conserveren en voor het eerst in zijn lange geschiedenis open te stellen voor het publiek.

Tegenwoordig is Dekema State een levendig museumhuis waar bezoekers een authentieke indruk krijgen van eeuwenlang adellijk leven in Friesland. Het interieur toont een verzameling meubels, portretten en gebruiksvoorwerpen die door de bewoners door de eeuwen heen zijn verzameld, en de kamers zijn ingericht in verschillende historische stijlen. De omliggende tuinen, met de oude gracht, een moestuin, boomgaarden en een 19e-eeuwse landschapstuin, vormen een onlosmakelijk onderdeel van de ervaring en zijn eveneens een rijksmonument.

Het wetenschappelijk belang van Dekema State is aanzienlijk. Door de lange en ononderbroken bewoningsgeschiedenis is het een ideaal object voor bouwhistorisch onderzoek, dat de architectonische evolutie van stins tot state blootlegt. De goed bewaarde interieurs en de aanwezige familiearchieven bieden een schat aan informatie voor (kunst)historici die onderzoek doen naar de materiële cultuur, genealogie en sociale netwerken van de Friese adel. Bovendien zijn de historische tuinen een belangrijke bron voor de studie van de Nederlandse tuingeschiedenis en de ontwikkeling van het Friese cultuurlandschap.

WIKI