Kasteel Schierstins (Feanwâlden)

De Schierstins in Feanwâlden is een uniek middeleeuws monument en de enig overgebleven bewoonbare stins van Friesland. De geschiedenis van deze versterkte torenwoning, die teruggaat tot de 13e eeuw, is onlosmakelijk verbonden met het Cisterciënzerklooster Claercamp en biedt een zeldzaam inzicht in de wisselwerking tussen het monastieke leven en de seculiere weerbaarheid in de Friese middeleeuwen. Van een sobere monnikenburcht tot een cultureel centrum, de Schierstins is een tastbare herinnering aan de vroege geschiedenis van de regio.

De oorsprong van de toren ligt rond het jaar 1300, toen het diende als een ‘úthof’ ofwel een vooruitgeschoven boerderij van het nabijgelegen en invloedrijke klooster Claercamp bij Rinsumageast. De naam “Schierstins” verwijst direct naar deze functie: ‘schiere’ monniken waren de bijnaam voor de Cisterciënzers, vanwege de kleur van hun habijten, en een ‘stins’ is het Friese woord voor een stenen huis. In een tijd waarin de meeste gebouwen van hout waren, was een stenen toren een teken van macht en een veilige haven. De Schierstins diende een dubbel doel: het beheer van de uitgestrekte landerijen van het klooster en het bieden van bescherming aan de monniken en hun bezittingen in een periode van politieke instabiliteit en rechteloosheid.

Met de Reformatie rond 1580 werden alle kloosterbezittingen, inclusief de Schierstins, door de Staten van Friesland in beslag genomen. De toren verloor zijn monastieke functie en werd verkocht aan particulieren. In de daaropvolgende eeuwen werd het bewoond door verschillende adellijke en notabele families, die het gebouw aanpasten aan de eisen van hun tijd. Hoewel er vensters werden vergroot en het interieur werd aangepast voor meer wooncomfort, bleef de robuuste, middeleeuwse basisstructuur van de toren opmerkelijk goed bewaard. In tegenstelling tot veel andere stinzen, die werden gesloopt of onherkenbaar verbouwd tot landhuizen, behield de Schierstins altijd haar sobere en verdedigbare karakter.

In de 19e en vroege 20e eeuw raakte de Schierstins in verval. De historische waarde werd niet langer onderkend en de toren dreigde zelfs gesloopt te worden. De redding kwam in de jaren zestig van de 20e eeuw, toen de gemeente Dantumadiel het gebouw aankocht en een grootscheepse restauratie liet uitvoeren. Tijdens deze restauratie werden de middeleeuwse elementen, zoals de oorspronkelijke dikke muren en de kraagstenen van een voormalige weergang, zorgvuldig blootgelegd en hersteld. Deze ingreep was cruciaal voor het behoud van een van de belangrijkste middeleeuwse monumenten van Friesland.

Tegenwoordig is de Schierstins een bruisend cultureel centrum en een rijksmonument. Het gebouw fungeert als museum, expositieruimte en concertlocatie, en vormt het culturele hart van de regio. Een speciale kamer is ingericht ter nagedachtenis aan de schrijver Theun de Vries, die in Feanwâlden werd geboren. De stins is hiermee geen statisch monument, maar een levende plek waar geschiedenis en hedendaagse cultuur samenkomen, geheel in lijn met de middeleeuwse functie als centrale ontmoetings- en verblijfplaats.

Het wetenschappelijk belang van de Schierstins is aanzienlijk. Het is de enig overgebleven stins in Friesland met een direct aanwijsbare monastieke oorsprong, wat het tot een uniek object maakt voor de studie naar de middeleeuwse kloosterorganisatie en de rol van ‘úthoven’ in de ontginning en het beheer van het landschap. Bouwhistorisch onderzoek aan de toren heeft essentiële kennis opgeleverd over middeleeuwse bouwtechnieken in Friesland. De Schierstins is daarmee niet alleen een monument van steen, maar ook een cruciale bron van informatie over de sociale, economische en religieuze geschiedenis van de regio.

WIKI